Fysiologische stress
Stressreacties zijn al vroeg in de evolutie ontstaan om eenvoudige organismen te beschermen tegen schadelijke invloeden uit hun leefomgeving. Dit zijn bijvoorbeeld temperatuursveranderingen, uv-straling, en verwondingen. Dit zijn allemaal fysiologische stressoren. Bedreigingen die de fysiologie van een organisme uit het evenwicht brengen.
Vroeg in de evolutie zijn zogenaamde « heat shock proteinen » ontstaan. Zij worden aangemaakt door de cellen in het lichaam tijdens stress. Zoals de engelse naam al aangeeft, zijn ze eerst in verband gebracht met warmte-stress, maar het is nu bekend dat ze bij vele andere stressoren ook geproduceerd worden. Heat shock proteinen zijn belangrijk voor het vouwen van eiwitten, die door de stressor beschadigd zijn geraakt. Dit is belangrijk, omdat de drie-dimensionale structuur van een eiwit door de manier van vouwen tot stand komt en daarmee de functionaliteit bepaalt. Een goede vouwing van eiwitten is dus onontbeerlijk om hun functies te kunnen uitoefenen.
Heat shock proteinen zorgen dus voor een stressreactie op celniveau bij fysiologische stress. Deze reactie is fundamenteel, en komt voor bij alle organismen op aarde, van bacterien tot planten, dieren en mensen.
Snelle en langzame stressreacties in het lichaam
Waar de heat shock proteinen reactie de stressrespons op celniveau regelen, zorgen de snelle en langzame stressreacties voor een antwoord op stress in het hele lichaam.
Bij iedere onderzochte fysiologische stress worden de snelle en langzame stressreacties aangeschakeld. De reacties beginnen in de hypothalamus en bereiken uiteindelijk de bijnieren. De bijnieren geven adrenaline en cortisol af aan het bloed. Beide stresshormonen komen via het bloed in het hele lichaam. Ze zorgen ervoor dat organen en cellen op de stress kunnen reageren. Daardoor kan een mens of een dier zich aanpassen aan de stressvolle omstandigheden (de stressoren), of de stressor effectief bestrijden of te ontvluchten. Hieronder een voorbeeld uit de biologie om dit te verduidelijken.
Temperatuurstress bij vissen
Vissen zijn koudbloedige dieren. Dit wil zeggen, dat hun lichaamstemperatuur overeenkomt met die van hun omgeving. Als de watertemperatuur verandert, heeft dit invloed op alle levensprocessen van de vis, zoals groei, metabolisme, en activiteit van zenuwen en enzymen. De stressreacties worden dan ook allemaal aangeschakeld.
Iedere stressreactie heeft zijn eigen functie en vullen elkaar aan om het overleven mogelijk te maken. De heat shock proteinen worden aangemaakt om nieuw-gevormde enzymen te beschermen die beter bij de nieuwe temperatuur functioneren dan bij de oude. De hypothalamus wordt geactiveerd om adrenaline en cortisol concentraties in het bloed te verhogen. Adrenaline zorgt voor de energie en de zuurstof om weg te kunnen zwemmen, op zoek naar water met de oorspronkelijke temperatuur. Cortisol herverdeelt beschikbare energie om aanpassingen aan de nieuwe temperatuur mogelijk te maken. De nieuwe temperatuur kan natuurlijk niet te hoog of te laag zijn, maar moet binnen de grenzen vallen waarbinnen de vis kan overleven.
Fysiologische stress bij mensen
Ook bij mensen komt fysiologische stress voor. Denk bijvoorbeeld aan honger, waarbij adrenaline wordt afgegeven waardoor je gaat trillen en prikkelbaar wordt. Soms realiseren we ons niet eens dat we fysiologische stress hebben. Intensief sporten zet de stressreacties aan, zonder dat we het merken.
Gelukkig worden we van fysiologische stress in de regel niet ziek. Gezondheidsproblemen ontstaan bij psychosociale stress. De stress is dan van mentale in plaats van fysieke aard. Het is het gevolg van de manier waarop mensen met elkaar omgaan : op het werk, de sportclub, of binnen een relatie. Psychosociale oorzaken van stress worden hier verder beschreven.
