Cortisol verkleint de hersenen en remt cognitieve vaardigheden

Volwassenen van middelbare leeftijd, tussen 40 en 60 jaar oud, blijken een slechter geheugen te hebben als hun concentratie van het stresshormoon cortisol in het bloed hoog is, vergeleken met gezonde leeftijdgenoten die een gemiddelde cortisolspiegel hebben. Hoge cortisolwaarden zijn bovendien in verband gebracht met kleinere hersenvolumes. Deze bevindingen zijn beschreven in een grote studie die is gepubliceerd in Oktober 2018 in het wetenschappelijk-medisch tijdschrift Neurology.


Stress en geheugenproblemen

Hoe beïnvloedt stress het verouderingsproces in de hersenen?

De onderzoekers, die de studie hebben uitgevoerd, zijn verbonden aan verschillende universiteiten in de Verenigde Staten. In hun onderzoek proberen zij te begrijpen hoe stress het verouderingsproces van de hersenen beïnvloedt. Nu steeds meer mensen gebukt gaan onder stress (stress is zelfs de meest voorkomende oorzaak van ziekteverzuim geworden in ontwikkelde landen), is dit belangrijk om te weten. We worden gemiddeld steeds ouder, en we willen natuurlijk ook gezond oud worden.


Vergelijking met stress bij dieren

Bij dieren was al langer bekend, dat stress kan leiden tot cognitieve achteruitgang. Er zijn eenvoudige tests die bij dieren gedaan kunnen worden om te kijken of ze zich dingen of gebeurtenissen kunnen herinneren. Muizen en ratten kunnen bijvoorbeeld leren waar een object zich bevindt in een arena, of waar ze een lekkere beloning kunnen krijgen. Stress blijkt hier een negatieve invloed op te hebben. Met name de hippocampus, een structuur die belangrijk is voor geheugen, wordt door stress beïnvloed. In de hippocampus bevinden zich namelijk veel receptoren voor het stresshormoon cortisol, waardoor de hippocampus goed kan reageren op stress.


De analyse van de resultaten

In de nieuwe studie bij mensen werd, net als bij dieren, een verband gevonden tussen de hoeveelheid cortisol in het bloed en geheugen- en denkvaardigheden. De cognitieve gegevens zijn afkomstig van 2231 deelnemers aan de studie. Daarvan ondergingen 2018 deelnemers ook magnetische resonantie beeldvorming (MRI), waarbij een scan gemaakt wordt van de hersenen om het volume daarvan te meten.  

Cortisolconcentraties in het bloed variëren gedurende de dag. Daarom werd cortisol bij iedere proefpersoon ’s ochtends tussen half 8 en 9 uur gemeten. Omdat cortisol ook van invloed is op metabolisme en voeding, waren de participanten nuchter voor het prikken van bloed. De deelnemers waren relatief jong voor een groep van middelbare leeftijd, gemiddeld 48.5 jaar. Zowel mannen als vrouwen namen deel.

Deze studie is de eerste die naar vier verschillende facetten van de effecten van cortisol / stress op de hersenen heeft gekeken: cortisolconcentratie in het bloed, hersenvolume, geheugen- en denkvaardigheden. En dit in een specifieke groep.


Stress verminderen bij mensen met een hoge cortisolconcentratie in het bloed

Een belangrijke observatie was, dat geheugenverlies in de test en krimp van de hersenen al optraden voordat bij de proefpersonen symptomen van geheugenverlies in het dagelijks leven konden worden waargenomen. Hoge cortisolconcentraties als gevolg van stress hebben dus een sluipend effect. De onderzoekers stellen dan ook voor, dat artsen advies gaan geven aan mensen met hoge cortisolconcentraties in het bloed over manieren om stress te verminderen.

Gelukkig is er een groot aantal maatregelen die je kunt nemen om je stress, en daarmee cortisolconcentraties, te verminderen. We hebben daar een aantal pagina’s op onze website aan gewijd, en in ons boek “Hoe werkstress werkt – en wat je ertegen kunt doen” worden methoden om stress te verminderen uitgebreid beschreven.

Bron: Justin B. Echouffo-Tcheugui e.a. Neurology, 24 Oktober 2018