Hersenen

De hersenen spelen een grote rol in de biologie van stress. Zij krijgen informatie binnen van het lichaam en vanuit de omgeving via de zintuigen. Gespecialiseerde hersenstructuren interpreteren deze informatie, en communiceren hun bevindingen naar het stresssysteem in andere hersendelen. Zij geven door wanneer het stresssysteem aangeschakeld moet worden en stressreacties in het lichaam moeten worden aangezet. De hersenen zijn daarmee het startpunt van de stressreacties.

Hieronder volgt een overzicht van een aantal gebieden in de hersenen dat betrokken is bij het aanschakelen van stressreacties en de stressreacties zelf.

stress beïnvloedt de hersenen op vele manieren

Hypothalamus

De hypothalamus ligt ongeveer in het midden, aan de onderkant tegen de hersenen aangeplakt. Het is een soort thermostaat en zorgt daarmee dat alle fysiologische systemen in evenwicht zijn en goed functioneren. Als je het bijvoorbeeld te warm hebt, dan geeft de hypothalamus een seintje dat je een schaduwrijk plekje op moet zoeken. De activiteiten van de hypothalamus strekken zich uit over vijf gebieden :

1. Het regelt bloeddruk door bijvoorbeeld je dorst te laten krijgen of ervoor te zorgen dat je zouter voedsel gaat eten.
2. Controle van de lichaamstemperatuur. Je gaat bijvoorbeeld bibberen om warmte op te wekken of je loopt naar de een zonovergoten plek om warm te worden.
3. Het bepaalt je eetgedrag en vertering.
4. Het regelt voortplanting, zwangerschap en melkproductie.
5. Aan- en uitzetten van stressreacties


Prefrontale cortex

De prefrontale cortex light helemaal voor in de hersenen en heeft een aantal verschillende functies. Het is belangrijk voor het geheugen. Daarnaast is het betrokken bij de sturing van sociaal gedrag, plannen, en de prefrontale cortex draagt ook bij aan je persoonlijkheid en gevoelens. Het staat in verbinding met de hypothalamus en de amygdala, twee gebieden die belangrijk zijn voor stress en emoties, met name angst. De prefrontale cortex is heel gevoelig voor stress. Er kunnen structurele veranderingen optreden als gevolg van stress, maar gelukkig zijn die niet blijvend. Als de stress verdwijnt, dan wordt de prefrontale cortex weer als vanouds, vooral bij jongeren. Tenslotte functioneert de prefrontale cortex niet goed bij depressie. Dit kan erfelijk zijn, maar ook het gevolg zijn van stress. Bij depressie remt de prefrontale cortex de amygdala niet voldoende, waardoor de amygdala over-actief wordt en je je depressief gaat voelen.


Amygdala

De amygdala heet in het Nederlands de amandelvormige kern. De amygdala is een centraal knooppunt voor emoties. Het is vooral bekend als regulator van angst, maar kan net zo goed zorgen voor positieve emoties. Een bekend voorbeeld is de hond van Pavlov, die getraind werd om te gaan watertanden als hij een belletje hoorde. De hond had geleerd, dat als het belletje klonk, er eten zou komen. De amygdala zorgde ervoor, dat de hond het belletje met het eten kon verbinden. Hetzelfde gebeurt met angst en stress. Een bepaald neutraal signaal (een geluid of een beeld bijvoorbeeld) dat op zichzelf geen betekenis heeft, kan een negatieve emotie oproepen als het geassocieerd wordt met een stressvolle gebeurtenis. Een oorlogsveteraan kan nog jaren na een oorlog door een harde klap weer terug worden gebracht naar de oorlogssituatie. Dit is posttraumatische stress. Of je hoort een zoemer en je moet bij de tandarts naar binnen voor een vervelden behandeling. De volgende keer dat je een zoemer hoort, voel je je een beetje gestrest of angstig, terwijl je helemaal niet meer naar de tandarts hoeft.

De amygdala staat in verbinding met de hypothalamus en stimuleert stressreacties. De angst die de amygdala kan veroorzaken wordt vaak beschouwd als een emotionele stressreactie. Stress en angst gaan dan ook vaak samen.


Locus coeruleus

De locus coeruleus is een relatief kleine groep cellen in de hersenstam. Hier wordt een groot deel van de noradrenaline gemaakt die in de hersenen vrijwel overal te vinden is. Noradrenaline heeft een belanrijke rol bij stress en angst. Het zorgt ervoor, dat je alert wordt, waardoor je beter op een stressor in de omgeving gaat letten. Het stimuleert het stresssysteem in de hypothalamus en het angstsysteem in de amygdala. Noradrenaline kan in de amygdala ook paniekaanvallen veroorzaken; dit is eigenlijk een overdreven vorm van angst.


Hippocampus

De hippocampus is belangrijk voor de overgang van het korte naar het lange termijn geheugen. Daarnaast zitten er zogenaamde “plaatscellen” in die ervoor zorgen dat je weet waar je jezelf en anderen zich in je omgeving bevinden. De hippocampus is ook betrokken bij stress en angst en remt de HHB-as om de stressreacties te stoppen. Omgekeerd hebben de stressreacties ook effect op de hippocampus via terugkoppeling door cortisol. Er zitten cortisolreceptoren in de hippocampus die ervoor zorgen dat je stressvolle gebeurtenissen goed kunt onthouden, maar het tegelijkertijd moeilijker maken om al opgeslagen herinneringen weer naar boven te halen.


Sympatisch zenuwstelsel

Het sympatisch zenuwstelsel is deel van het autonome zenuwstelsel. Het autonome zenuwstelsel verzorgt processen in het lichaam zonder dat je erover na hoeft te denken. Eén van de belangrijkste taken van het sympatisch zenuwstelsel is het aanschakelen van de “vecht-of-vlucht reactie”. Deze reactie stelt je in staat om actief met stress om te gaan. Het sympatisch zenuwstelsel is constant actief, maar op een laag pitje, om homeostase (intern evenwicht) te handhaven.


Parasympatisch zenuwstelsel

Het parasympatisch zenuwstelsel is het deel van het autonome zenuwstelsel dat voor acties zorgt als het lichaam in rust is. Het is de tegenhanger van het sympatisch zenuwstelsel, en tezamen zorgen voor de balans tussen actieve en passieve reacties. Beide zenuwstelsels ontspringen uit het centrale zenuwstelsel. Sommige zenuwen komen uit de hersenen, en andere op verschillende plaatsen uit het ruggemerg.