Persoonlijkheid bepaalt gevoeligheid voor stress

Iedereen reageert verschillend op problemen (stressoren). Sommigen zullen problemen als uitdagingen zien, anderen als een bedreiging. Sommigen zullen meteen tot actie overgaan om het probleem uit de wereld te helpen, anderen kijken liever eerst de kat uit de boom of zoeken hulp in hun sociale netwerk.

Iedereen ervaart stress op zijn eigen manier en gaat op zijn eigen manier met stress om. Dit heeft te maken met je persoonlijkheid. Nu is er veel geschreven over persoonlijkheid en stress, maar een verband tussen de twee wordt wetenschappelijk gezien het best weergegeven aan de hand van vijf persoonlijkheidskenmerken (The Big Five):

Extraversie
Mensen die graag met andere mensen omgaan, enthousiast zijn en vaak positieve emoties hebben scoren hoog in deze categorie. Introverten zijn het tegenovergestelde. Ze hoeven niet verlegen of depressief te zijn; ze zijn liever alleen en hebben minder behoefte aan sociale contacten.

Aangenaamheid
Aardige mensen die graag anderen helpen en veel waarde hechten aan goede relaties met anderen. Deze mensen worden gewaardeerd door anderen. Zij zijn echter minder goed in het nemen van harde beslissingen. Mensen die hier laag scoren zijn minder aardig, maar kunnen goed moeilijke beslissingen nemen.

Zorgvuldigheid
Deze categorie betreft de manier waarop we onze impulsen controleren en sturen. Mensen die impulsen kunnen bedwingen zijn bedachtzamer en denken aan de gevolgen van hun gedrag voor de toekomst. Impulsiviteit hoeft niet perse slecht te zijn natuurlijk. Je kunt snel van een bepaalde situatie profiteren. Aan de andere kant kan impulsief gedrag ook nadelig zijn, bijvoorbeeld als je in een opwelling een ander beledigt.

Neuroticisme (emotioneel instabiel)
Neuroticisme heeft betrekking op het ervaren van negatieve emoties. Mensen met een hoge score op neuroticisme hebben vaak gevoelens van angst, boosheid of depressieve gedachten. Zij reageren vaak emotioneel op dingen die mensen met een lage score volkomen koud laten. Alledaagse kleine problemen zien ze als grote obstakels. Mensen die hier laag scoren zijn vaak kalm, emotioneel stabiel en hebben minder langdurige negatieve gevoelens. Dit wil niet zeggen dat ze daarmee automatisch veel positieve gevoelens kennen. Dit is een kenmerk van extraversie.

Openheid voor nieuwe ervaringen
Openheid maakt een onderscheid tussen creatieve, nieuwsgierige, onderzoekende mensen aan de ene kant, en realistische en minder ondernemende mensen aan de andere kant. Mensen met een hoge score op openheid zijn breed geïnteresseerd en waarderen kunst. Mensen met een lage score hebben interesse in een paar vertrouwde onderwerpen en hebben liever duidelijkheid dan subtiliteit.

The Big Five en stress

Hoe gaan mensen met verschillende persoonlijkheidskenmerken om met stressoren? Mensen met een hoge score op extraversie, zorgvuldigheid en openheid gaan actief aan de slag om de stressor te bestrijden en negatieve emoties (bijvoorbeeld angst), die bij de stress horen, te neutraliseren. Deze mensen maken hun gedachten positiever en realistischer en proberen problemen op te lossen.

Extraversie wordt in verband gebracht met het oplossen van problemen en het zoeken van sociale ondersteuning bij familie, vrienden en collega's. Hoge scores op zorgvuldigheid of openheid leiden ook tot het proberen om problemen op te lossen en positief te denken, maar staat los van het zoeken van sociale ondersteuning.

Aangenaamheid is niet gerelateerd aan een actieve benadering om met stressoren om te gaan, maar impliceert wel positief denken en het gebruiken van het sociale netwerk.

Neuroticisme heeft een duidelijke link met het zoeken van afleiding (inclusief wishful thinking), sociale ondersteuning en ontkenning dat er een probleem (de stressor) is. Mensen met een hoge score op neuroticisme proberen dan ook niet om actief problemen op te lossen, en het lukt hen niet om een positieve en realistische houding aan te nemen. Zij hebben dan ook meer moeite om met stress om te gaan dan mensen die laag scoren op neuroticisme.

 

The Big Five en stresshormonen

Je zou verwachten, dat mensen die hoog scoren op neuroticisme de hoogste concentraties van adrenaline en cortisol in het bloed zouden hebben. Zij ervaren immers de meeste stress. Omgekeerd zou je kunnen denken, dat mensen die hoog scoren op extraversie, zorgvuldigheid of openheid de laagste waarden van stresshormonen in het bloed zouden hebben.

Het tegenovergestelde blijkt het geval. Bij een test voor acute (plotselinge) stress in het laboratorium stijgt cortisol bij mensen met een hoge score op neuroticisme veel minder dan bij mensen die hoog scoren op de andere kenmerken.

Hoe is deze tegenstelling te verklaren? Om deze vraag te beantwoorden, moeten we kijken naar de werking van cortisol. Cortisol is belangrijk voor de stressreacties in het lichaam. Daarnaast geeft het ook seintje terug naar de hersenen om de activiteit van de HHA as te remmen. Daardoor wordt de cortisolconcentratie niet oneindig hoog. Doordat mensen met een hoge score op neuroticisme vaker gestrest zijn, en dus vaker hoge cortisolconcentraties hebben, remt cortisol zijn eigen productie tijdens een nieuwe stress. Daardoor stijgt de hoeveelheid cortisol niet zo sterk als bij mensen die hoog scoren op extraversie, zorgvuldigheid, of openheid voor nieuwe ervaringen.

Dit toont maar weer eens aan, dat stress en cortisol in de eerste plaats iets goeds zijn. Een goede cortisolreactie op een stressor helpt om de stressor aan te pakken. Daardoor hebben extraverte, zorgvuldige, en open mensen minder last van stress and mensen met een hoge score op neuroticisme.

Optimisme

Sommige psychiaters en psychologen voegen een zesde categorie toe aan de Big Five: optimisme.

Optimisme heeft te maken met verwachtingen. Je doet wat om een stressor te lijf te gaan en dan verwacht je dat de stress daarna naar beneden gaat (optimist) of niet (pessimist). Het weerspiegelt de tegenstelling tussen vertrouwen en twijfel. Optimisme overlapt daarmee een beetje met extraversie en neuroticisme, dus helemaal lekker past optimisme niet in het Big Five model.

Een hoge score op optimisme correleert met een actieve aanpak van stressoren: probleem-gericht (planning, kijken wat je kunt doen) en emotioneel (positief denken of accepteren van nieuwe omstandigheden). Mensen met een lage score zullen vooral het tegenovergestelde doen, vergelijkbaar met mensen die hoog scoren op neuroticisme.

mindfulness om stress te verminderen

Mindfulness

Mindfulness beïnvloedt het stresssysteem in de hersenen

lees meer
psychotherapie om stress te verminderen

Psychotherapie

Psychotherapie kan stress verminderen

Lees meer
sociaal netwerk kan helpen om stress te verminderen

Sociaal netwerk

Sociale contacten kunnen helpen stress te verminderen

Lees meer