Acute en chronische stress
Zoals de filosoof Propper al schreef : leven is problemen oplossen. En dit is precies de kern waar het bij stress om draait. De stressreacties worden aangeschakeld als er een probleem is ontstaan met homeostase, het interne evenwicht in het lichaam. De stressreacties maken energie vrij om dagelijkse problemen op te lossen, bijvoorbeeld bij problemen op het werk of bij de sportclub.
Als een probleem zich voordoet, treden onmiddellijk de stressreacties in werking. We hebben hier te maken met acute (of plotselinge) stress. En dat is maar goed ook, want acute stress geeft je de energie en de concentratie om het probleem te lijf te gaan. Zolang de allostatische lading van de stressor niet te groot is, zullen de stressreacties in staat zijn om het probleem te helpen oplossen en een nieuw intern evenwicht in te stellen.
Als de stressor niet effectief bestreden kan worden (de allostatische lading is te groot), dan wordt de stress chronisch. De stress blijft aanwezig en de negatieve gevolgen van stress treden op de voorgrond. Dit is de keerzijde van stress. Op de eerste plaats is stress iets goeds, maar wanneer het te lang gaat duren geeft stress problemen. Groei, voortplanting en het afweersysteem worden geremd en de hersenen blijven in de alarmstand staan. De negatieve gevolgen van stress zijn dus verbonden aan chronische stress en hebben stress in populair taalgebruik een slechte naam gegeven.
Psychosociale stress: vaak chronisch
Als mensen "last" hebben van stress, dan wordt vaak psychosociale stress bedoeld. Psychosociale stress is een term die door psychiaters en psychologen wordt gebruikt om aan te geven dat stress voortkomt uit relaties met andere mensen, en kan leiden tot psychische problemen. Denk bijvoorbeeld aan een burn-out als gevolg van stress op het werk, of een depressie na een scheiding.
Een burn-out of een depressie kunnen alleen ontstaan als de psychosociale stress lang aanhoudt, dus chronisch is. De stressreacties in de hersenen blijven dan aanstaan. Helaas is psychosociale stress vaak chronisch. Stress op het werk of binnen je privé-relatie ontwikkelt zich over een langere periode, lang genoeg om uiteindelijk to psychische en lichamelijke klachten te kunnen komen.
Stress op stress
Het kan gebeuren, dat je nog niet over de gevolgen van een stressor heen bent, en dan dient de volgende zich alweer aan. Je hebt bijvoorbeeld een heftige discussie met je baas gehad en terwijl thuis nog aan het bijkomen bent, krijg je daar nog een keer de volle laag van je partner.
Hoe iemand zal reageren op een tweede stressor hangt van een aantal dingen af, in de eerste plaats van de intensiteit en duur van de stressors. De uitkomst van de reacties op de tweede stressor wordt verder bepaald door:
- Overlap tussen de twee stressors. Als je bijvoorbeeld de eerste stressor succesvol te boven bent gekomen, en de tweede stressor lijkt op de eerste, dan zal het minder stressvol zijn om de tweede stressor aan te pakken.
- De eerste stressor kan je als het ware klaar maken om met de tweede om te gaan. Je bent bijvoorbeeld nog steeds alert na de eerste stressor en je hebt daardoor snel door wat je moet doen om de tweede stressor te bestrijden.
- De eerste stressor heeft je uitgeput. Je hebt geen energie meer over om de tweede stressor het hoofd te bieden. Je zult het dan moeilijk vinden om de stress weg te nemen.
Terugkoppeling door cortisol naar de hersenen
Chronische stress gaat in eerste instantie gepaard met een hogere cortisol concentratie in het bloed. Toch zie je na verloop van tijd, dat de cortisol minder wordt, terwijl de stress aanhoudt. Hoe komt dat?
De CRF cellen in de hypothalamus, die het startpunt vormen van de langzame stressreactie via de HHA as, hebben receptoren voor cortisol. Receptoren zijn een soort van antennes van de cellen, zodat ze "weten" wat er om zich heen gebeurt. Als cortisol bindt aan de receptor, dan weten de CRF cellen dat het lichaam in een toestand van stress is. De CRF cellen verminderen dan hun activiteit, zodat er ook minder ACTH en cortisol aan het bloed worden afgegeven. Cortisol kan daardoor zijn eigen afgifte remmen. Deze negatieve terugkoppeling is goed om de stressreacties niet uit de hand te laten lopen.
Het probleem kan echter zijn, dat iemand geen goede stressreactie kan hebben als een nieuwe stressor zich aandient. Het lichaam heeft dan cortisol nodig, maar de aanmaak en afgifte daarvan zijn geremd. Daardoor is er te weinig cortisol en kan iemand minder goed met de stressor omgaan.
